AI101
Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi
Ders Özeti
Bu derste Atatürk İlke ve İnkılapları Tarihi dersinin amacı ve inkılap kavramı, Osmanlı Devleti'ni kurtarma çabaları, fikir akımları, Osmanlı Devleti’nin yıkılışını ve Türk inkılabını hazırlayan sebeplere toplu bakış, Osmanlı Devleti'nin parçalanması, I. Dünya Savaşı ve Cepheler, Mondros Ateşkes Antlaşması, işgaller karşısında memleketin durumu ve Mustafa Kemal Paşa'nın tepkisi, Mustafa Kemal Paşa'nın Samsun'a çıkışı, kongreler yoluyla teşkilatlanma, Kuvayı Milliye ve Misak-ı Milli. T.B.M.M.'nin açılması ve İstiklal Savaşı'nın yönetimini ele alması, Sakarya Savaşına kadar Milli Mücadele, Sakarya Savaşı ve Büyük Taarruz, eğitim ve kültür alanında Millî Mücadele, sosyal ve iktisadi alanda Millî Mücadele ve Mudanya'dan Lozan'a kadarki süreç işlenecektir.
Dersin Amacı
Öğrencileri, Türk modernleşme süreci hakkında bilgilendirmek ve bu doğrultuda şekillenen Atatürk İlke ve İnkılâpları doğrultusunda bilinçlendirerek, başta Atatürk olmak üzere Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda rol oynayan kişileri ve mücadelelerini, Türk Kurtuluş Savaşının hangi şartlarda kazanıldığını, bağımsızlık ve egemenlik mücadelesini nasıl zaferle sonuçlandığını anlatmak ve Türkiye Cumhuriyetinin temel felsefesini anlamak ve böylece insan haklarına ve toplumsal değerlere saygılı bireyleri topluma kazandırmak.
Temelde Modern Türkiye'nin doğuşu ve gelişiminin öğretilmesini esas alan dersin amacı: Atatürkçü Düşünce Sistemi, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi hakkında ve Türkiye ile Atatürkçü Düşünce Sistemi'nin uygulamalarına yönelik tehditler konusunda doğru bilgiler vermek; Türk gençliğini ülkesi, milleti ve devletiyle bölünmez bir bütünlük içinde Atatürkçü Düşünce Sistemi doğrultusunda yetiştirmek, güçlendirmek ve milli hedefler etrafında birleştirmek; akılcı, çağdaş, onurlu, çalışkan, yurt ve millet sevgisiyle dolu, hoşgörü ve insancıl fikirlerden oluşan bir kişiliğe sahip bireyler yetiştirmektir.
Yirminci Yüzyılın gelişmeleri doğrultusunda üniversite öğrencilerine Türkiye’nin yakın tarihini öğreterek geçmişle doğru bilgiler ışığında bağ kurmasını sağlamak. Türk Gençliğine mlli ve çağdaş değerlerimizin nesilden nesile aktarma sorumluluğunu vererek Cumhuriyetimizi ve kazanımlarının taşıyıcısı olduklarını benimsetmektir.
Öğrenme Çıktıları
İnkılâp Tarihi ile ilgili kavramları bilmek.
Türk İnkılâbının doğru bir şekilde anlaşılmasını sağlamak
Güncel konuları tarihi bilgiler ışığında değerlendirme birikimini sağlamak.
Türk modernleşmesinin dinamiklerini kavramak.
Ulusal değerlerle evrensel değerlerin sentezini yapabilme yetisi kazandırmak.
Türkiye Cumhuriyetinin Kuruluş felsefesini kavrayabilmek.
Haftalık Ayrıntılı Ders İçeriği
Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Dersinin Amacı ve Derse İlişkin Kavramlar; Osmanlı’da Modernleşme Adımları ve İmparatorluğun Dönüşümü A. İsyan, Reform/Islahat, Hükümet Darbesi, İnkılap, İhtilal…. B. Batı Modernleşmesini Hazırlayan Gelişmeler (Haçlı Seferleri, Coğrafi Keşifler, Feodalizmin tasfiyesi, Rönesans ve Reform Hareketleri, Aydınlanma Felsefesi, Sanayi ve Fransız Devrimleri) C. Osmanlı-Türk Modernleşmesinin Dinamikleri, İmparatorluğunun Kapitalist Sisteme Eklemlenmesi ve Dönüşümü
II. Mahmut, Tanzimat ve I. ve II. Meşrutiyet Dönemleri A. İmparatorluğu Sarsan Yeni Bir Kriz: Milliyetçilik İdeolojisi B. II. Mahmut’un Merkezî Yapıyı Güçlendirmeye Yönelik Reformları C. Bürokratik Reformlar Dönemi: Tanzimat Dönemi Reformları ve İmparatorlukta Bir Muhalefet Odağı Olarak Yeni Osmanlılar D. Meşruti Sisteme Geçilmesine Ortam Yaratan Gelişmeler ve Anayasal Devlet Anlayışı E. II. Abdülhamit’in Otoriter Modernleşme Adımları ve İktidarın, Babıali’den Saray Kontrolüne Alınması F. II. Abdülhamit Yönetimine Muhalefet: Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti G. Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti’nin Çalışmaları, Konjonktürel Gelişmeler ve İkinci Meşrutiyet’in İlanı
XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı İmparatorluğu (Trablusgarp, Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı) A. İmparatorluğun Kuzey Afrika ve Balkan Topraklarını Yitirmesi B. Emperyal Paylaşım Savaşı ve Osmanlı Devleti’nin Savaşa Girmesi C. Şark Sorunu Çerçevesinde Osmanlı Devleti’nin Paylaşımı ve Savaşın Sonuçları D. Osmanlı Devleti’nin Tasfiyesi
Mondros Mütarekesi ve Paris Barış Konferansı; Millî Mücadele’nin Başlaması ve Hazırlık Dönemi I (Cemiyetler, Kuvva-yı Milliye ve Mustafa Kemal’in Samsun’a Çıkışı) A. Mondros Mütarekesi ve Osmanlı Devleti’nin Tasfiyesi B. Savaşın Galiplerinin Yeni Dünya Düzenini Belirleme Çabaları: Paris Barış Konferansı C. Anadolu’nun Emperyal Güçler Tarafından İşgali ve Müdafaa-i Hukuk Direnişi D. Mustafa Kemal’in Resmî Sıfatla Anadolu’ya Gönderilmesi ve Mustafa Kemal’in Anadolu’da Bağımsız Bir Türk Ulus-Devleti Kurma Doğrultusundaki Adımları
Millî Mücadele Hazırlık Dönemi II (Genelgeler, Kongreler, Amasya Görüşmeleri, Temsil Kurulu’nun Ankara’ya Gelişi, Osmanlı Mebusan Meclisi’nin Açılması ve Misak-ı Millî) A. Genelgeler ve Kongreler: Mustafa Kemal’in Anadolu Halkını Millî Mücadele’ye Çekme Girişimleri B. Mustafa Kemal’in Yerel ve Bölgesel Direnişi Ulusal Boyuta Dönüştürme Girişimleri ve Sine-i Millete Dönüşü C. Anadolu’da Fiilî Bir Hükümetin Kurulması ve Temsil Heyeti’nin Meşru Bir Güç Olarak İstanbul Hükümeti Tarafından Tanınması D. Ankara’nın Millî Mücadele’nin Merkezî Olması ve Temsil Heyeti’nin Bağımsızlık Bildirgesi Olan Misak-ı Millî’nin Osmanlı Parlamentosu’nda Kabulü
TBMM’nin Açılması ve Sevr Antlaşması; Kurtuluş Savaşı’nda Cepheler ve Antlaşmalar I A. Ankara’da Adı Konulmamış Türk Ulus-devletinin Kurulması ve Emperyalist Devletlerle İstanbul Hükümeti’nin Tepkisi B. Emperyal Bir Paylaşım Projesi Olarak Sevr Antlaşması C. Ankara Hükümeti’nin Doğu ve Güney’de Misak-ı Millî Doğrultusunda Verdiği Askerî, Diplomatik ve Siyasal Mücadeleler
Kurtuluş Savaşı’nda Cepheler ve Antlaşmalar II ve Mudanya Mütarekesi ve Lozan Barış Görüşmeleri A. Ankara Hükümeti’nin Batı’da Misak-ı Millî Doğrultusunda Verdiği Askerî, Diplomatik ve Siyasal Mücadele B. Yunan Ordularının Anadolu’dan Atılması ve Emperyalist Devletlerin Mudanya’da TBMM Hükümeti’ni Tek Meşru Bir Güç Olarak Kabul Etmek Durumunda Kalması C. Anadolu’da Bağımsız Bir Türk Ulus-Devleti’nin Uluslararası Arenada Tescillenmesi: Lozan Antlaşması D. Lozan Antlaşması’nın Değerlendirilmesi
Siyasi Alanda İnkılâplar (Saltanatın Kaldırılması, Cumhuriyet’in İlanı ve Halifelik Makamının Kaldırılması) A. Lozan Barış Görüşmeleri Öncesinde Türk Halkını Kim Temsil Edecek? 1. Temsil Krizinin Çözümü: Saltanatın Kaldırılması B. Mustafa Kemal’in TBMM’de Kontrolü Sağlaması: Seçimler ve II. TBMM’nin Açılması C. Başkent Ankara D. Ulusun Taç Giymesinin Önündeki Engellerin Kaldırılması 1. Hükümet Bunalımı ve Rejimin Adının Konulması 2. Halifelik Tartışmaları, Halifeliğin Kaldırılması ve Sonuçları
Atatürk Döneminde Siyasi Partiler ve Gelişmeler; Hukuk ve Eğitim Kültür Alanında Yapılan İnkılâplar A. Siyasal Bir Örgüt Olarak Halk Fırkası B. “Kurtuluş”u Yürüten Kadronun Ayrışması ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası C. Şeyh Sait Ayaklanması ve Takrir-i Sükûn Dönemi D. Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi ve Muhalefetin Tasfiyesi E. Serbest Cumhuriyet Fırkası ve Menemen Olayı F. Hukuksal Yapının Ulus-devlet Anlayışına Uygun Olarak Düzenlenmesi 1. Medenî Kanun ve Hukuk Birliğinin Sağlanması 2. 1924 Anayasası ve Özellikleri 3. Hukuksal Alandaki Düğer Düzenlemeler (Ticaret ve Ceza Yasaları) G. Eğitimin Ulus-devlet Anlayışına Uygun Olarak Düzenlenmesi 1. Tevhid-i Tedrisat Kanunu 2. Yeni Türk Harfleri ve Millet Mektepleri 3. Ulusal Bilincin Geliştirilmesine Yönelik Adımlar: Türk Tarih Kurumu, Türk Dil Kurumu, Halkevleri ve Köy Enstitüleri
Sosyal ve Ekonomik Alanda İnkılâplar; Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası I A. Toplumsal Hayatın Düzenlenmesine Yönelik Adımlar 1. Şapka Kanunu 2. Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması 3. Uluslararası Ölçüler, Batılı Takvim ve Saat B. Ekonomik Hayatın Düzenlenmesine Yönelik Adımlar ve Ulusal Bir Ekonomi Girişimleri 1. İzmir İktisat Kongresi 2. İş Bankasının Kurulması 3. Kabotaj Kanunu 4. Aşar Vergisi’nin Kaldırılması 5. Teşvik-i Sanayi Kanunu 6. Küresel Kriz ve Devletçi Ekonomiye Geçiş C. Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası 1. Türk Dış Politikasına Yön Veren Anlayış 2. İç Ortam ve Dinamikler 3. Uluslararası Ortam ve Dinamikler 4. Türk-Yunan İlişkileri 5. Türk-İngiliz İlişkileri 6.Türk-Fransız İlişkileri 7. Türk-Sovyet İlişkileri 8. Avrupa’da Değişen Dengeler, Türkiye’nin Uluslararası Sisteme Entegre Olma Girişimleri ve Bölgesel İttifak Arayışları
tatürk Dönemi Türk Dış Politikası II ve Atatürk İlkeleri A. Türk Dış Politikası ve Batılı Devletler 1. Türk-Yunan İlişkileri 2. Türk-İngiliz İlişkileri 3. Türk-Fransız İlişkileri 4. Türk-Sovyet İlişkileri B. Avrupa’da Değişen Dengeler, Türkiye’nin Uluslararası Sisteme Entegre Olma Girişimleri ve Bölgesel İttifak Arayışları (Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne Katılması, Balkan Antantı, Sadabat Paktı, Montrö Boğazlar Sözleşmesi ve Hatay’ın Anavatana Katılması) C. Modernleşmenin Felsefesi: Atatürk İlkeleri 1. Temel İlkeler 2. Bütünleyici İlkeler
II. Dünya Savaşı ve Savaş Yıllarında Türkiye’nin İç ve Dış Politikası A. Emperyal Savaşın Nedenleri ve Aktörleri 1. Devletler Arası Bloklaşmalar: Mihver ve Müttefik Devletler 2. Avrupa’da Hitlerin Etkinliğini Artırması 3. Alman-Sovyet Savaşı ve SSCB’nin Müttefik Devletlere Katılması 4. ABD’nin Savaşa Girişi ve Savaşın Müttefik Devletler Lehine Dönmesi 5. Savaşın Sonuçları ve İki Kutuplu Dünya B. II. Dünya Savaşı ve Türkiye 1. Savaş Yıllarında Türkiye’de İç Politik Gelişmeler (Ekonomik, Toplumsal ve Kültürel Hayat) 2. Savaş Yıllarında Türk Dış Politikası (Cumhurbaşkanı İnönü’nün Denge Siyaseti, Mihver ve Müttefik Devletlerin Türkiye’yi Savaşa Sokma Girişimleri, Türkiye’ye Yönelik Tehditler)
II. Dünya Savaşı Sonundan Demokrat Parti’nin İktidarına Kadar Türkiye (1945-1950) ve Demokrat Parti Dönemi (1950-1960) A. II. Dünya Savaşı Sonundan Demokrat Parti’nin İktidarına Kadar Türkiye (1945-1950) 1. Savaş Sonrası Dünyanın Yeniden Şekillenişi 2. İktidar Partisi Olan CHP’de Tartışmalar ve Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş 3. Demokrat Partinin Kuruluşu ve Programı 4. 1946 Seçimleri 5. İktidar ve Muhalefet Partisi Arasında Gerilim ve Cumhurbaşkanı İnönü’nün Girişimleri B. 14 Mayıs Seçimleri ve Demokrat Parti’nin On Yıllık İktidar Dönemi C. DP İktidarında İç Politik Gelişmeler 1. Cumhurbaşkanı Bayar ve Adnan Menderes Hükümetleri 2. Menderes Hükümetinin İlk Uygulamaları 3. Ekonomi, Kültürel ve Siyasal Alanda Gelişmeler 4. 1954 Seçimleri ve Menderes’in İktidarını Perçinlemesi 5. İktidar Muhalefet İlişkilerinin Gerginleşmesi 6. DP’den Kopuş ve Hürriyet Partisi’nin Kuruluşu 7. 1957 Seçimleri ve DP İktidarına Yönelik Muhalefet D. DP İktidarında Dış Politik Gelişmeler 1. Türkiye’nin Kore’ye Asker Göndermesi ve NATO’ya Üye Olması 2. Kıbrıs Sorunu 3. DP’nin ABD ve SSCB’yle İlişkileri E. TSK’nin Siyasal Alana Müdahalesi ve 27 Mayıs 1960 Darbesi
1960-1980 Arasında Türkiye (İç ve Dış Politik Gelişmeler) A. Türkiye’de İç Politik Gelişmeler 1. Millî Birlik Komitesi’nin Fiili İktidar Dönemi 2. 1961 Anayasası ve Özellikleri 3. Normalleşme Adımları: 1961 Seçimleri ve Koalisyon İktidarları 4. 1965 Seçimleri ve Adalet Partisi’nin İktidarı (1965-1971) 5. 12 Mart Muhtırası ve TSK’nin Siyasal Alana Yeni Bir Müdahalesi 6. 1973 Seçimleri ve CHP-MSP Koalisyonu 7. I. MC Hükümetleri 8. 1977 Seçimleri ve Ecevit İktidarı 9. II. MC Hükümetleri 10. 12 Eylül Darbesi B. Türkiye’nin Dış Politikası 1. Kıbrıs Sorunu ve Barış Hareketi 2. ABD, SSCB ve Ortadoğu’yla İlişkiler
Kaynaklar
Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk, Devlet Basımevi, İstanbul 1938.
Borak, Sadi, Atatürk'ün Resmi Yayınlara Girmemiş Söylev, Demeç ve Yazışmaları, Kaynak Yayınları, İstanbul, 1997.
Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, I-III, (Der. Nimet Arsan), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1997.
Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV (Açıklamalı Dizin İle), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2006.
Andrew Mango, Atatürk-Modern Türkiye’nin Kurucusu, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2002.
Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, (Haz. Ahmet Kuyaş), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2012.
Bernard Lewis, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Metin Kıratlı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2004.
Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2012.
Mardin, Şerif, Jön Türklerin Siyasi Fikirleri, 1895-1905, III. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 1989.
Mardin, Şerif, Türk Modernleşmesi, İletişim Yayınları, İstanbul 1991.
Ahmad, Feroz, Modern Türkiye’nin Oluşumu, Kaynak Yayınları, İstanbul 2012.
Timur, Taner, Türk Devrimi ve Sonrası, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2018.
Tanör, Bülent, Kurtuluş Kuruluş, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul 2010.
Erik Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev. Yasemin Saner, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001.
M. Şükrü Hanioğlu, Atatürk, Entelektüel Biyografi, Bağlam Yayınları, İstanbul, 20023.
Âfetinan, A. Medenî Bilgiler ve M. Kemal Atatürk’ün El Yazıları, 2. Baskı, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1988.
Goloğlu, Mahmut, Milli Mücadele Tarihi V 1923 Türkiye Cumhuriyeti, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2011.
Turan, Şerafettin, Atatürk’ün Düşünce Yapısını Etkileyen Olaylar, Düşünürler, Kitaplar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1982.
Alpkaya, Faruk, Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu (1923-1924), İletişim Yayınevi, İstanbul, 1998.
Tanör, Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (1789-1980), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1998.
Türkiye Tarihi 4, Çağdaş Türkiye (1908-1980), Yay. Yön. Sina Akşin, Cem Yayınevi, İstanbul, 1995.
Türkiye’nin 1950’li Yılları, Der. Mete Kaan Kaynar, İletişim Yayınları, İstanbul, 2019.
Türkiye’nin 1960’lı Yılları, Der. Mete Kaan Kaynar, İletişim Yayınları, İstanbul, 2017.
İlber Ortaylı, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Hil Yayınları, İstanbul, 1995.
Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi 1-5, Bilgi Yayınları, İstanbul 2019